Ang pre-audit nga sistema mao ang mahimong tubag aron mapugngan ang mga kontrobersiya sa pagpagawas sa pondo sa publiko nga naglambigit sa nahibal-an sa Commission on Audit sa lain-laing ahensya sa gobyerno.
Kini ang gitambag karon ni San Jose Del Monte City Rep. Florida “Rida” P. Robes nga nagsulti nga kung patas-an ang proseso sa pag pre-audit, mapugngan niini ang mga pangutana bahin sa pagpagawas ug paggamit sa mga pondo sa publiko.
Tungod kay ang mga proyekto ug ang mga kontrata gi-awdit bisan wala pa ipagawas ang pondo ug sa pag-proseso maprotektahan ang kredibilidad sa mga institusyon ingon man ang mga pinili ug tinudlo nga mga opisyales sa serbisyo.
Matud ni Robes, kini ang gitinguha nga ipahimutang sa House Bill No. 7124 aron mapugngan o maminusan ang bisan unsang mga pangutana kung giunsa paggamit ang mga pondo sa publiko.
Gipasabut niya nga sa ilalum sa iyang balaodnon, usa ka sistema nga pre-audit nagmando nga ang tanan nga mga transaksyon ug kontrata girepaso sa wala pa ipagawas ang pondo sa publiko alang sa ilang pagpatuman.
Masiguro niini nga magamit ang pondo sa gobyerno uyon sa kung unsa ang ilang gigahin sa sulud sa gitakdang panahon.
Ubos sa iyang gisugyot nga balaodnon, ang tanan nga gasto ug paggamit sa mga pondo sa publiko bahin sa mga proyekto sa inprastraktura, pagpamalit sa mga produkto ug serbisyo sa pagkonsulta, pag-arkila sa mga butang ug tinuud nga kabtangan, sa bisan unsang sangang buhatan, ahensya sa opisina o kagamitan sa gobyerno, lakip ang mga unibersidad ug kolehiyo sa estado, mga korporasyon nga iya sa gobyerno ug kontrolado, mga institusyon sa panalapi sa gobyerno ug lokal nga gobyerno kinahanglan ipailawom sa mandatory pre-audit sa wala pa ipagawas ang bisan unsang pondo alang sa mga proyekto o kontrata.
“Kini nga sistema alang sa pagpanalipod sa atong mga opisyal, sa atong mga tawo ug sa atong mga institusyon tungod kay gisiguro niini nga ang ahensya sa gobyerno adunay kapasidad nga ipatuman ang programa sa gitakdang panahon,” ingon niya.
Aron masiguro nga wala’y paglangan sa mga pagbayad, ang Komisyon sa Pag-audit mag-isyu ug usa ka Certificate of Pre-Audit sulud sa 15 ka adlaw gikan sa pagdawat sa tanan nga dokumento nga adunay kalabutan.
Kung ang COA wala nag-isyu’g usa ka sertipiko, dili usab tugutan ang pag-isyu sa saman ga sertipiko sa balido ug ligal nga basehan sa sulud sa 15 ka adlaw gikan sa pagdawat sa tanan nga mga dokumento labot sa gilaraw nga gibayad nga pondo sa publiko.
Aron mapatuman ang pre-audit system, ang balaodnon naghimo og usa ka Pre-Audit Office sa COA alang sa kinahanglanon sa manpower aron igarantiya ang dayon nga pagsunod sa mga kinahanglanon sa sistema.
Alang sa tin-aw nga katuyoan, ang COA adunay kamandoan nga magsumite ug usa ka tinuig nga report sa Presidente sa Pilipinas ug sa Kongreso bahin sa kahimtang sa pagpatuman sa pre-audit system nga dili molapas sa Hunyo 30 sa matag tuig pagkahuman sa pag-apruba niini.
“Sa kontrobersiya nga naglambigit sa Department of Health ug ubang ahensya sa gobyerno labot sa mga gamit niini, kini nakaapekto sa kredibilidad sa among mga opisyal, among mga institusyon ug paghatud sa mga produkto ug serbisyo,” ingon ni Robes.
Ang mga katawhang Pilipino ang nag-antos. Kini nga balaodnon nagtinguha nga sulbaron ang pag-antos sa katawhan pinaagi sa pagsiguro nga bisan wala pa ipagawas ang mga pondo sa publiko, gi-awdit kini aron masiguro nga maadto kini kung asa nakagahin sa takdang oras.
“Walay paglangan ug walay mausik nga kwarta sa nasud,” gitapos ni Robes.
